Pallotyni w Paryżu – serce Polonii, Centrum Dialogu

Siedziba polskich pallotynów w Paryżu obecnie może kojarzyć się z niedrogimi noclegami w centrum Paryża, nieopodal Wieży Eiffla. Tymczasem miejsce to jest prawdziwą historyczną perłą, szczególnie bogatą w anegdoty z okresu komunizmu w Polsce. To tutaj bywali najważniejsi polscy artyści – z Andrzejem Wajdą i Czesławem Miłoszem na czele, to tu Jan Lebenstein stworzył jedno ze swoich najbardziej spektakularnych dzieł. Tutaj także, dzięki nieocenionemu wysiłkowi, wydrukowano ponad 17 milionów książek.

25 Rue Surcouf w 7 dzielnicy Paryża – adres niegdyś zupełnie legendarny. To tutaj swoje pierwsze kroki kierowało wiele Polaków, emigrujących do Francji w dobie komunizmu. Tu znajdowali pomoc, pracę i wszelakie wsparcie. Także tutaj gromadzili się polscy artyści, literaci, filmowcy. Siedziba polskich pallotynów w Paryżu pełniła rolę nieformalnego domu kultury, a także niezwykle ważnego wydawnictwa, z którego w świat poszło ponad 17 milionów książek, autorstwa m.in. Czesława Miłosza.

Choć wydawać się może, że działalność paryskich pallotynów przycichła, nadal na Surcouf unosi się duch otwartości, chrześcijańskiej inteligencji i wysokiej kultury.

Polscy pallotyni do Paryża zawitali w 1946 roku. Dwadzieścia lat później, z inicjatywy księdza Józefa Sadzika (1933-1980), przyjaciela Czesława Miłosza, powstała oficyna wydawnicza Éditions du Dialogue. Działające do lat dziewięćdziesiątych wydawnictwo zajmowało się powielaniem tekstów autorów takich, jak, m.in Czesław Miłosz, Józef Tischner, czy Karol Wojtyła. Z oficyną aktywnie współpracowali działający na emigracji artyści – Jan Lebenstein, Roman Cieślewicz, a także dynamicznie działający po dziś dzień pallotyn Witold Urbanowicz.

Prace tego ostatniego są szczególnie obecne na Surcouf – jak choćby oryginalny fresk w wirydarzu, będący trawestacją motywu Ostatniej Wieczerzy. Wieczerzającemu Chrystusowi i Apostołom, zgromadzonymi wokół stołu, przyglądają się dwaj papieże – Jan Paweł II i Jan XXIII. Obaj bowiem, zanim wstąpili na tron Stolicy Apostolskiej, mieli okazję odwiedzić paryskich pallotynów i siedzieć z nimi przy jednym stole. Scenę dopełniają z lewej strony zapierający się Chrystusa św. Piotr i z prawej strony Judasz, w skupieniu liczący srebrniki.

Twórczość księdza Urbanowicza to temat rzeka – jest niezwykle różnorodna, pełna ekspresji, refleksji, ale także błyskotliwego humoru – w dobie epidemii artysta stworzył choćby Matkę Boską z Dzieciątkiem z maskami, a także Archanioła Michała walczącego z koronawirusem.

Ale to zaledwie marginesy szalenie bogatego dorobku artystycznego duchownego, który ma w swoim dorobku Drogę Krzyżoweą w XII-wiecznym kościele św. Marcina w Herblay pod Paryżem, czy witraże w kościele Bożego Ciała we Wrocławiu.

Dziedzictwo literackie pośród paryskich pallotynów dzielnie kontynuuje ksiądz Marek Wittbrot, dziennikarz i publicysta, autor licznych książek i artykułów, a także redaktor naczelny czasopisma internetowego „Recogito”, orędownik mariażu wiary z kulturą. W rozmowie z pisarzem Pawłem Huelle,  w książce „W cieniu wieży Eiffla i inne rozmowy” (wyd. Fundacja Suseia, Kraków 2018), ks. Wittbrot opowiada o swoim dzieciństwie i kaszubskich korzeniach. Zaznaczył wówczas: „Dzisiaj jest dla mnie oczywiste, że im większa różnorodność, im większe zróżnicowanie stylów, charakterów, również osobowości, języków, kultur, tradycji, tym lepiej”.

Na Surcouf znajduje się także bezcenne dzieło – poliestrowy witraż Jana Lebensteina z 1972 roku – niezwykłe wyobrażenie Apokalipsy, które zdobi tamtejszą aulę, w której miał okazję nauczać Karol Wojtyła, zanim został wybrany Ojcem Świętym.

Składające się z ośmiu paneli, ogromne dzieło można oglądać zarówno z zewnątrz (od strony ulicy Surcouf), jak i od środka. Powstało na fali fascynacji Lebensteina Biblią, w dobie, kiedy Czesław Miłosz tłumaczył Księgę Hioba i zawiera liczne elementy, ujęte w wizji św. Jana.