Studia dziejów biblijnych, czyli rzecz o nestorze polskiej biblistyki profesorze Edwardzie Lipińskim!
Edward LIPIŃSKI (ur. w 1930 r. w Łodzi) jest jednym z najwybitniejszych światowych orientalistów, polskim profesorem specjalistą w dziedzinie badań biblijnych i dziejów starożytnego Bliskiego Wschodu. Jego pierwszym monumentalnym dziełem naukowym była praca opublikowana w 1965 r. pt. ” La royauté de Yahwé dans la poésie et le culte de l’ancien Israël „. W 1969 r. Edward Lipiński został mianowany profesorem Katolickiego Uniwersytetu Leuven (Belgia), gdzie m.in. w latach 1978 – 1984 kierował Departamentem studiów orientalnych i słowiańskich. Następnie przewodził od 1992 r. redakcji obszernej edycji ” Dictionnaire de la civilisation phénicienne et punique ” (Wielkiego Słownika cywilizacji fenickiej i punickiej), a od 1993 r. innej wielkiej serii wydawniczej Studia Phoenicia. Edward Lipiński, od 1995 r. emerytowany profesor Uniwersytetu w Leuven, jest nadal aktywny naukowo i poświęca swoje prace głównie studiom aramejskim i fenickim.
Za zasługi naukowe w dziedzinie biblistyki i orientalistyki prof. Edward Lipiński otrzymał wyróżnienia naukowe m.in. tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Lund (Szwecja) w 2003 r. Z olbrzymiej bibliografii naukowej nestora polskiej biblistyki zawierającej liczne publikacje w kilku językach (lista jest dostępna m.in. w polskim naukowym periodyku pod redakcją dra Zdzisława Kapery „The Polish Journal of Biblical Research”, The Enigma Press, Kraków-Mogilany, t. 9/2010, str. 11-66), należy wymienić niektóre jego monumentalne prace: „Semitic Languages: Outline of a Comparative Grammar” (2001), „The Aramaeans: Their Ancient History, Culture, Religion” (2001) oraz „Prawo bliskowschodnie w starożytności. Wprowadzenie historyczne” (2009). Obecnie renomowana oficyna naukowa Peeters opublikowała tom, będący jego summum naukowym pt. ” Études d’histoire biblique ” (Studia dziejów biblijnych), gdzie na okładce dumnie widnieje rodzinna fotografia dwóch nagrobków przodków profesora Edwarda Lipińskiego z cmentarza żydowskiego w Łodzi.
Prezentowana praca ” Études d’histoire biblique ” (Studia dziejów biblijnych) jest poprzedzona aktualną listą kilkuset publikacji Autora za lata 1995-2021 i stanowi zapis jego wieloletnich uniwersyteckich wykładów z okresu 1986-2020 prowadzonych w Brukseli w renomowanym Instytucie Studiów Judaistycznych Martina Bubera. Publikacja zawiera dziewięć tematycznych rozdziałów analizujących różnorodne kwestie socjalne, polityczne i religijno-teologiczne dziejów biblijnego Izraela przez pryzmat aktualnych badań z zakresu archeologii i filologii biblijnej oraz wszechstronnych studiów Starego Testamentu i nieodzownej tu historii starożytnego Bliskiego Wschodu . Oto ich krótka charakterystyka.
Rozdział pierwszy (str. 1-35) dotyczy historycznych relacji starożytnego Egiptu z Kanaanem, Izraelem i Judeą w świetle źródeł pisanych Starego Testamentu i pozabiblijnych oraz świadectw archeologii i zabytków epigrafii. Autor ukazuje w systemie chronologicznym jak układały się stosunki polityczne, społeczno-gospodarcze i kulturowe od najstarszych czasów predynastycznych i dynastii tynickich (IV tys. p.n.Ch.) aż po epokę rzymską (IV w. n.e).
W części drugiej (str. 37-73) poznajemy porównawcze studium Prawa biblijnego (Torah) i bliskowschodniego, gdzie autor prezentuje różnorodną tematykę m.in. problem aborcji, sodomii, kazirodztwa, zdrady małżeńskiej, szkód na ciele i kradzieży, ale także przepisów dotyczących roku szabatowego i prawa kultowego (ofiary za grzechy i ofiary odkupienia). Na końcu poznajemy w uzupełnione zasadnicze kanony prawa karnego według dzieła „Przewodnik zagubionych” słynnego średniowiecznego żydowskiego prawodawcy Majmonidesa (1135-1204) m.in. w zakresie niezamierzonego przekroczenia Prawa żydowskiego (Torah).
Następnie, rozdział trzeci (str. 75-98) poświęcony jest kwestii prawnej małżeństwa, rozwodu i prawa lewiratu w dwóch chronologicznych odsłonach w epoce biblijnej i grecko-rzymskiej. Analiza prawa biblijnego podnosi najpierw zasady monogamii, bigamii i poligamii obecnej w czasach Starego Testamentu, następnie przeszkód w zawarciu związku małżeńskiego i jego kontraktu oraz wieku zawarcia i warunków rozwiązania małżeństwa i rozwodu w świetle prawa biblijnego (tzw. list rozwodowy). Autor wyjaśnia także starotestamentalne tzw. prawo lewiratu, mającego na celu zapewnienie męskiego potomka poprzez związek teścia lub szwagra z wdową po zmarłym bezdzietnie krewnym, które funkcjonowało nawet w późnym antyku, choć zmodyfikowane za czasów perskiej dynastii Sasanidów (224-651).
W logicznym ciągu, część czwarta (str. 99-129) ukazuje we wszechstronnym kontekście historyczno-prawnym słynną kolekcję judeo-aramejskich biblijnych kontraktów małżeństwa, zwanych po hebrajsku ketubbôt z V w. p.n.Ch., które odkryto na wyspie Elefantyna w południowym Egipcie. Tutaj uwagę badacza przykuwa szczególnie wyjątkowa wobec prawa biblijnego pozycja kobiety-małżonki. Owe bezcenne źródła biblijnego prawa matrymonialnego poznajemy w oparciu o klarowną analizę różnorodnych kwestii, m.in. prośby o zawarcie związku i jego konkluzji, wykazu inwentarza, wiana i szczegółowych przepisów odnoszących się do rozwodu oraz prawa dziedziczenia, które zaprzeczają jedynie podrzędnej pozycji kobiety-żony w świetle tych biblijnych dokumentów.
Z kolei piąta część (str. 131-152) dotyczy ideologii monarchii biblijnej z uwzględnieniem problematyki afiliacji teokratycznej monarchy, roli króla jako „pasterza ludu” oraz gwaranta praw i sprawiedliwości. Szczególną uwagę uczony poświęca roli i charakterze dynastii dawidowej (hebrajskie Beth David, termin znany m.in. z tekstów dwóch najbardziej znanych inskrypcji z IX w.p.n.Ch.: Steli z Tel Dań na północy Izraela i Steli Meszy, króla biblijnego Moabu, dzisiejszej Jordanii, dziś w kolekcji paryskiego Muzeum Luwru). Autor pisze także o biblijnej ideologii monarchicznej i mesjanizmie.
Stela Meszy, fot. wikimedia (domena publiczna)
Dalsza szósta część (str. 153-172) jest klarownym wykładem odnośnie niewolnictwa w świecie Biblii, gdzie początkowo poznajemy problem polisemii hebrajskich terminów odnoszących się do niewolników w zapisie ‘bd i ‘mh/’mt. Następnie autor ukazuje społeczny status niewolników w czasach biblijnych i jego ewolucję.
W publikacji dotyczącej świata Biblii nie mogło zabraknąć naukowej i historycznej wizji proroctwa i roli proroków, jakże ważnych w dziejach biblijnego Izraela, którym poświęcono rozdział siódmy (str. 173-187). Profesor Lipiński wyjaśnia na wstępie problem polisemii biblijnego tytułu „proroka” (hebrajskie navi) z uwzględnieniem ogromnej roli tzw. ksiąg prorockich w Biblii Hebrajskiej składajacej się z trzech zasadniczych części spisanych w 24 księgach: Pięcioksięgu (hebrajskie Torah), Ksiąg Proroków (Nevîm) i tzw. Pism (Ketuvîm). Badacz analizuje różne aspekty misji biblijnych proroków jako posłańców Bożych, ekstatyki proroctwa i różnych typów proroctwa biblijnego.
Dwie ostatnie części poświęcono problematyce historycznych tzw. pokoleń Izraela, czyli biblijnym plemionom Transjordanii i tzw. miastom lewitów (część ósma str. 189-210) oraz ościennemu wobec Izraela Królestwu Edomitów i późniejszej chronologicznie Idumei (rozdział dziewiąty str. 211-220). Plemiona Transjordanii – Rubena, Gada, Galaada oraz Manassego – ukazano tu w kontekście biblijnej epoki sędziów i początków monarchii Izraela oraz dodatkowo w porządku chronologicznym od prehistorii do epoki żelaza.
W uzupełnieniu czytelnik poznaje Indeksy imion, nazw geograficznych i etnicznych, listę cytowanych autorów i kilku map historii biblijnej (str. 221-236). Całość tego znakomitego kompendium naukowego o studiach dziejów Biblii wzbogacają liczne ilustracje i ryciny ukazujące najważniejsze odkrycia archeologii i filologii biblijnej. Co warto tutaj podkreślić, że naukowy dyskurs profesora Lipińskiego jest przede wszystkim klarowny i adresowany do szerokiej rzeszy czytelników, podobnie jak jego wieloletnie wspomniane wykłady dziejów Biblii, zainteresowanych pogłębioną lekturą Pisma Świętego i naukowymi badaniami nad światem biblijnym, stąd gorąco polecam lekturę tej publikacji jakże niezbędnej do współczesnego zrozumienia źródeł naszej judeo-chrześcijańskiej cywilizacji.
I jeszcze najważniejsze na koniec, tytułem konkluzji moja serdeczna prośba do polskich kolegów biblistów-orientalistów: od 22 do 23 września 2022 roku odbędzie się XV Sympozjum Naukowe „Starożytny Bliski Wschód i jego dziedzictwo”, a miejscem obrad będzie bliski mi Instytut Historyczny Uniwersytetu Szczecińskiego, który współorganizuje to spotkanie z najlepszymi ośrodkami badań biblijnych i orientalistycznych w Polsce, Wydziałem Historii Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutem Judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego i Instytutem Historii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. To jubileuszowe naukowe spotkanie stwarza niepowtarzalną okazję uczczenia dorobku całej kariery naukowej wybitnego polskiego uczonego biblisty i nestora polskich orientalistów (18 czerwca 2022 – 92 lata!) – Profesora Edwarda LIPIŃSKIEGO, którego nazwisko jest chlubą polskiej humanistyki i biblistyki! Drodzy Koledzy, proszę nie przegapcie tej, być może unikalnej, naukowej okazji laudacji tego polskiego Uczonego! A dla Profesora Jubilata serdeczne życzenia: AD MULTOS ANNOS!
czytaj też:
Judaizm, czyli historia religii i kultury naszych starszych Braci w wierze… >>>
Historia pierwszych wspólnot chrześcijańskich w I-III w, czyli Wczesny Kościół Domowy >>>
Czy chrześcijaństwo to udany essenizm? >>>
Faryzeusze w dziejach biblijnej Judei i Ewangeliach, czyli rzecz o hipokrytach… >>>
Historia wielkiej starożytnej cywilizacji – Imperium Asyrii, czyli kolos na glinianych nogach… >>>
Biblia w Qumrân, czyli raz jeszcze o najstarszych rękopisach Pisma Świętego >>>
„Kraina soli, balsamu i zwojow”, czyli rzecz o Morzu Martwym >>>
Lektura na okres świąteczny: „Historia Żydów w starożytności. Od Thotmesa do Mahometa” >>>
